Amplifikacja (retoryka)

Amplifikacja lub powiększenie (stgr. αὔξησις, łac. amplificatio), niekiedy wyolbrzymienie, poszerzenie lub rozszerzenieśrodek stylistyczny poszerzający ilościowo lub jakościowo wypowiedź w celu powiększenia lub pomniejszenia faktów, osób lub pojęć. Teorią amplifikacji zajmuje się retoryka.

Amplifikacja występuje w dwóch wariantach – ilościowym i jakościowym. Wariant ilościowy nazywany jest amplifikacją horyzontalną, natomiast wariant jakościowy – amplifikacją wertykalną. Amplifikacja horyzontalna (dilatatio) polega na wydłużeniu istniejących zdań oraz dodaniu do tekstu nowych zdań w taki sposób, aby zwiększyć objętość wypowiedzi i uzyskać pożądany – z punktu widzenia celu wypowiedzi – efekt końcowy[1]. Amplifikacja wertykalna jest techniką polegającą na dodaniu do tekstu różnych tropów i figur retorycznych w taki sposób, że powoduje to zmianę relacji między faktami, osobami lub pojęciami, będącymi przedmiotem wypowiedzi[2]. Rozszerzenie w amplifikacji wertykalnej polega na dodaniu zróżnicowanych szczegółów[1], poprzez zastosowanie któregoś z czterech sposobów (genera): uwypuklenia (incrementum), kumulacji (congeries), porównania (comparatio) lub domniemania (ractocinatio)[2].

Amplifikacja występuje w dwóch formach – powiększania lub pomniejszania. Powiększeniu lub pomniejszeniu podlegają fakty, osoby oraz pojęcia będące przedmiotem wypowiedzi. Dzięki użyciu amplifikacji zarówno fakty, jak osoby oraz pojęcia, przedstawiane są podczas wypowiedzi w sposób zniekształcony, odbiegający od rzeczywistych proporcji – stosownie do celu wypowiedzi[3].

Amplifikację stosuje się we wszystkich częściach wypowiedzi, także we wstępie i zakończeniu, jednakże najbardziej użyteczna jest podczas narracji, argumentacji i refutacji. O ile podczas narracji i argumentacji powiększa się przede wszystkim fakty, osoby i pojęcia potwierdzające udowadnianą tezę, to podczas refutacji pomniejsza się fakty, osoby i pojęcia zastosowane przez stronę przeciwną – w taki sposób, aby osłabić jej wiarygodność i twierdzenia[2].

  1. a b Plett 2001 ↓, s. 25.
  2. a b c Lausberg 2002 ↓, s. 244.
  3. Ziomek 1990 ↓, s. 82.