Synonim

Lista synonimów zapisana pismem klinowym na tabliczce glinianej, okres nowoasyryjski (934 p.n.e. – 608 p.n.e.) .

Synonim (gr. synōnymos „równoimienny”[1]) – wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu (równoznacznik) lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście (bliskoznacznik). Zjawisko synonimii może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz – mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie – profesorzy) i leksemów (auto – samochód).

Pomiędzy dwoma synonimami można zwykle wykazać uchwytne różnice, np. we frekwencji ich stosowania (w określonym kontekście lub w różnych grupach społecznych). Historycznie rzecz ujmując, synonimy mogły kiedyś określać inne desygnaty, jednak obecnie przypisuje się im bliskie znaczenie. Istnieje też odwrotna tendencja do różnicowania znaczeniowego synonimów – wyrazy synonimiczne mogą rozgraniczyć swoje cechy semantyczne wraz z ewolucją języka.

Synonimami są np. słowa „barwa” i „kolor”, które znaczą dokładnie to samo, jednakże różni się sposób ich zastosowania w różnych związkach wyrazowych („barwa” może być użyta metaforycznie – np. barwa głosu lub barwa uczuciowa). Między synonimami mogą istnieć także różnice stylistyczne[2]. Np. „aeroplan” i „samolot” są synonimami, lecz mają odmienną wartość stylistyczną: „aeroplan” jest wyrazem przestarzałym[3], a równocześnie przykładem pożyczki językowej. Podobne pary tworzą „kajet” i „zeszyt”[4] oraz „automobil” i „samochód”[5]. Do synonimów bywają zaliczane również wyrazy pochodzące z różnych odmian języka, np. słownictwo gwarowe[2].

Pionierami badań nad synonimią w języku polskim byli Klementyna Hoffmanowa i Kazimierz Brodziński[6]. Słowniki synonimów opracowali Adam Stanisław Krasiński (1885), Roman Zawiliński (1926) i Stanisław Skorupka (1959 i późniejsze wydania).

Synonimy należy odróżnić od wyrazów pokrewnych[7], czyli określeń tworzących rodzinę wyrazową, cechujących się wspólnym rdzeniem[8]. Przeciwieństwem synonimu jest antonim – określenie o znaczeniu przeciwstawnym[9].

  1. Władysław Kopaliński: synonimy. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2012-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
  2. a b Ján Horecký, Slovenská lexikológia: Nauka o slovnej zásobe, Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 1972, s. 19–20 (słow.).
  3. Stanisław Skorupka (red.), Słownik wyrazów bliskoznacznych, wyd. 11, Warszawa 1986, s. VI Wstępu.
  4. Polonistyka, t. 215–216, Państwowe Zakłady Wydawn. Szkolnych., 1984, s. 378.
  5. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie jd
    BŁĄD PRZYPISÓW
  6. Pisma Kazimirza Brodzińskiego t. 7
  7. Kazimierz Ożóg, Jolanta Pasterska, Henryk Kurczab, Polonistyka zintegrowana, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000, s. 154, ISBN 83-7262-168-3, OCLC 45743127.
  8. Bohuslav Havránek, Alois Jedlička, Stručná mluvnice česká, Praha: Fortuna, 1996, s. 43, ISBN 978-80-7168-306-3, OCLC 833108822 (cz.).
  9. Vilém Sklenák, Data, informace, znalosti a Internet, Praha: Nakladatelství C H Beck, 2001, s. 497, ISBN 978-80-7179-409-7, OCLC 52185187 (cz.).